Θεοφάνια ή Επιφάνια

Μία από τις μεγάλες γιορτές της χριστιανικής Εκκλησίας που τελείται στις 6 Ιανουαρίου. Η γιορτή αυτή καθιερώθηκε για πρώτη φορά τον 2o αι. στην Αίγυπτο, όπως μας πληροφορεί ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς, όπου μερικοί Γνωστικοί χριστιανοί γιόρταζαν στις 6 ή 10 Ιανουαρίου τη βάπτιση του Χριστού, όταν το Άγιο Πνεύμα κατήλθε προς αυτόν από τον ουρανό. Δεν είναι γνωστό πότε υιοθέτησαν τη γιορτή αυτή οι Ορθόδοξοι χριστιανοί της Ανατολής, γνωρίζουμε όμως ότι από τον 4o αι. εορτάζονταν την ίδια ημέρα η Γέννηση, η Βάπτιση και το πρώτο θαύμα του Ιησού στην Κανά της Γαλιλαίας, και αυτό γιατί η θεία φύση του Ιησού «επεφάνη» στον λαό, σύμφωνα με μερικούς, με την προσκύνηση των Μάγων, ενώ κατ’ άλλους με το βάπτισμα ή με το πρώτο θαύμα· τότε υιοθέτησαν τα Θ. και οι δυτικές Εκκλησίες της Γαλατίας, της βόρειας Αφρικής και λίγο αργότερα της Ρώμης. Στην Ορθόδοξη Εκκλησία τελείται και αγιασμός των υδάτων στη θάλασσα, σε ποταμούς, λίμνες ή δεξαμενές. Ο καθορισμός της 6ης Ιανουαρίου έγινε πιθανότατα για να συμπέσει και να αντικαταστήσει ειδωλολατρικές γιορτές της περιόδου εκείνης. Σε μας τα Θ. ονομάζονται αλλιώς και Φώτα, γιατί η αρχαία Εκκλησία, την ημέρα εκείνη, τελούσε το βάπτισμα των κατηχουμένων. Κατάλοιπό του είναι ο μεγάλος αγιασμός των Θ. Η βάπτιση του Χριστού που εορτάζεται τα Θεοφάνια, είναι ένα από τα παλαιότερα και προσφιλέστερα θέματα της βυζαντινής εικονογραφίας. Στη φωτογραφία, ψηφιδωτό του 12ου αι. (Καθολικό της Μονής του Δαφνίου). Στα Θεοφάνια, ο αγιασμός των υδάτων πραγματοποιείται με τη ρίψη του σταυρού σε θάλασσα, ποτάμι, λίμνη ή δεξαμενή (φωτ. ΑΠΕ).